Kupiga doksi au kufanya doxxing (Ufichuzi Harabu)- kuchapisha hadharani taarifa za faragha au nyeti—ni mbinu inayotumiwa na wachochezi mtandaoni wanaotaka kuwatisha walengwa na kuwafanya wawe katika hatari ya kushambuliwa zaidi.
Wanaoendeleza unyasasaji mtandaoni wanaweza kufuatilia na kuchapisha anwani ya nyumbani ya mtu anayelengwa, nambari ya simu, mahali pa kazi, jina la shule ya msingi ya mtoto wao au taarifa nyingine yoyote ya kibinafsi wanayoweza kupata. Ingawa baadhi ya maelezo haya yanaweza kupatikana kwa umma kupitia hifadhidata au tovuti za mtandaoni, kwa kawaida huwa ni nia ya mnyanyasaji mtandaoni kutangaza habari hii kwa hadhira kubwa zaidi ili kutishia, kutisha, au kueneza matumizi mabaya dhidi ya mtu anayelengwa. Kulingana na wataalamu wa masuala ya faragha ya data, “mamilioni ya Wakenya [wanakabiliwa] na unyonyaji na makampuni ya kimataifa ya teknolojia na mawakala wa data”, wanasema wataalam wa masuala ya faragha.
Maswali kuhusu matumizi ya data hii kuathiri mifumo ya upigaji kura nchini Kenya yameibuliwa baada ya kashfa ya Cambridge Analytica. “Maafisa wakuu wa Cambridge Analytica, ambao kampuni yao kuu ni SCL Group, walisema kwenye video ya siri iliyochapishwa na Channel 4 News ya Uingereza kwamba kampuni hiyo ilichangia pakubwa katika kampeni mbili za Rais Uhuru Kenyatta, 2013 na 2017.”, lilisema gazeti la New. York Times. Kampuni hiyo ilihadaa wapiga kura kwa matangazo ya mashambulizi kutoka upande mmoja wa mgawanyiko wa kisiasa na kumchora mmoja wa wagombea urais vibaya.
Waandishi na wanahabari wanaoandika juu ya mada zenye utata za kisiasa wako katika hatari ya kupigwa doksi. Kwa bahati nzuri, kuna hatua unazoweza kuchukua ili kujilinda:
Jitafute kwenye Google. Jitafute kwenye Google na jina lako, nambari yako ya simu, anwani yako ya nyumbani, na wasifu zako wa mtandaoni. Hakikisha kuwa hujaingia kwenye Google (jambo ambalo linaweza kubadilisha matokeo yako). Unaweza pia kujaribu injini tofauti tofauti, kama vile DuckDuckGo. Pata manufaa ya vidokezo hivi vya utafutaji wa Google. Je, ni taarifa gani unazoziona zikielea? Na zinatokea wapi? Akaunti za mitandao ya kijamii, wasifu wa wafanyakazi, kurasa za wavuti za kampuni?
Sanidi Arifa za Google Kwa jina lako kamili, nambari yako ya simu, anwani yako ya nyumbani, au data nyingine ya faragha ambayo unajali ili ujue ikiwa itatokea mtandaoni ghafla, ambayo inaweza kumaanisha kuwa umepigwa doksi.
Tazama madalali wa data wana nini kukuhusu. Madalali wa data—kama vile Spokeo, Intelius, AnyWho, Whitepages nchini Marekani, n.k — zinachanganua wavuti ili kukusanya taarifa zako za faragha na kuziuza kwa makampuni, watu binafsi au wakala wengine wa data. Kenya imeweka sheria ya kulinda data. Hata hivyo, uboreshaji fulani unahitajika ili kuhakikisha utiifu wa Sheria ya Kulinda Data. Iwapo wewe ni John Juma, unaweza kuwa sawa (kutokutajwa jina kwenye uwepo wa wingi wa John Juma), lakini wengi wetu hatuna bahati sana.
Jaribu utafutaji wa picha wa kinyumenyume. Jitafute kwenye Google ili kupata picha zako zinazopatikana mtandaoni. Bofya kulia kwenye kila picha na “utafute picha kwenye Google” ili kuona mahali pengine ambapo picha zako zinasambazwa na jinsi zinavyotumiwa. Unaweza pia kupakia picha zako za wasifu kutoka Twitter, Facebook, Instagram, na LinkedIn na ujaribu kutafuta picha ya kinyume ukitumia jukwaa kama vile Yandex au TinEye. Usipakie picha ambazo ni nyeti au za faragha!
Fuatilia ukiukaji wa data. Wakati kuna ukiukaji wa data, maelezo yako ya faragha yanaweza kuathiriwa. Unaweza kuangalia ili kuona kama akaunti yako yoyote ya barua pepe ilikuwa sehemu ya ukiukaji mkubwa wa data kupitia Haveibeenpwned.com. Kwa akaunti yoyote iliyoathiriwa, badilisha nenosiri HARAKA na usilitumie tena. Unaweza pia kuweka arifa kwenye tovuti iliyotajwa ili kujua kama akaunti yako yoyote ni sehemu ya ukiukaji wa data katika siku zijazo—tumia tu kichupo cha tovuti cha “Niarifu”.
Kagua wasifu wako wa mitandao ya kijamii. Wanyanyasaji hupitia akaunti za mitandao ya kijamii wakitafuta taarifa za faragha wanazoweza kutumia dhidi yako—tweet ya aibu uliyoisahau, picha inayotoa maelezo ya eneo. Mitandao ya kijamii pia inakutaka ushiriki maelezo yako mengi ya kibinafsi iwezekanavyo, kwa hivyo mara nyingi huficha mipangilio ya faragha kwenye akaunti yako na kuweka mipangilio hiyo kuwa “ya umma.” Madalali wa data hunufaika kutokana na mipangilio ya faragha iliyolegea, ambayo hurahisisha kukusanya maelezo yako.
Kagua wasifu wako, CV na tovuti za kibinafsi. Angalia maelezo ya kibinafsi yanayopatikana kupitia uwepo wako wa kitaalamu mtandaoni. Ili kuona kama una PDFs za wasifu au CV zinazoelea kwenye wavuti, jaribu Googling yafuatayo: “[Jina la Kwanza] [Jina la Mwisho]” ainayafaili:pdf. (Aina hizo za utafutaji wa hali ya juu huitwa “Google dorking” na, ingawa zinadukua kweli, zinafaa sana.) Kwa wasifu au CV zozote utakazogundua, hakikisha kuwa umeondoa anwani yako ya nyumbani, barua pepe ya kibinafsi na nambari ya simu ya kibinafsi. (au ubadilishe na matoleo yanayotazamana na umma ya maelezo hayo). Kwa hivyo umegundua kilicho huko nje na inatisha sana. Sasa nini? Habari njema ni kwamba kuna hatua za moja kwa moja unazoweza kuchukua ili kuondoa taarifa za faragha zilizopo na kupunguza uwezekano wazo kujitokeza tena. Ingawa hakuna mwafaka wa kulinda faragha yako na usalama wako mtandaoni, lengo ni kuifanya iwe vigumu kwa unyanyasaji wenye matusi kukudhuru.
Safisha data zako. Ingawa ni vigumu kuzuia wakala wa data kukusanya taarifa zako za kibinafsi, angalau unaweza kuziondoa nyingi. Unaweza kuifanya mwenyewe bila malipo, lakini hiyo ni kazi kubwa. Unaweza pia kulipa huduma kama vile DeleteMe, PrivacyDuck, au Reputation Defender ili kukufanyia mambo hayo. Na kwa mwongozo wa kina zaidi wa jinsi ya kupata data yako kuchaguliwa kutoka kwa tovuti za wakala wa data, angalia nakala hii muhimu kutoka kwa Ripoti za Watumiaji.
Fungua akaunti tofauti za barua pepe kwa madhumuni tofauti. Unataka kuwa na angalau akaunti tatu za barua pepe: za kitaaluma, za kibinafsi na “taka.” Barua pepe yako ya kibinafsi ni ya mawasiliano ya kibinafsi na marafiki wa karibu, familia, na watu wengine unaowaamini—bora usiorodhesha anwani hii hadharani. Barua pepe yako ya “taka” inatumiwa kujiandikisha kwa akaunti, huduma na matangazo. Barua pepe unayotumia kazini (iwe wewe ni mfanyakazi huru au unashirikiana na shirika fulani) ndiyo unayoweza kuorodhesha hadharani. Kama ilivyo kwa akaunti za mitandao ya kijamii zinazoonekana hadharani, unaweza kutaka kutotunza kiasi cha taarifa za utambulisho unazojumuisha kwenye kishiko chako cha barua pepe (km, jina kamili, kabila, siku ya kuzaliwa, dini, eneo, n.k).
Kaza mipangilio yako kwenye mitandao ya kijamii. Kuwa na kimkakati kuhusu majukwaa unayotumia kwa madhumuni gani. Ikiwa unatumia jukwaa kwa sababu za kibinafsi (kama kushiriki picha na marafiki na familia kwenye Facebook au Instagram), kaza mipangilio yako ya faragha. Iwapo unatumia jukwaa kwa madhumuni ya kitaaluma (kama vile kufuatilia habari zinazochipuka kwenye Twitter na kutuma viungo vya kazi yako kwenye Twitter), unaweza kuamua kuacha baadhi ya mipangilio hadharani—katika hali hiyo, epuka kujumuisha maelezo nyeti ya kibinafsi na picha (zako) (siku ya kuzaliwa, nambari ya simu, eneo, anwani ya nyumbani, majina na picha za wanafamilia, n.k.). Vifuatavyo ni viungo vya mipangilio ya faragha ya majukwaa kadhaa makuu. Kwa kina zaidi, angalia Orodha za Usalama na Faragha za Mitandao ya Kijamii za New York Times.
Kagua mipangilio ya eneo lako. Anza kwa kuzuia huduma za kufuatilia eneo uliopo kwenye programu nyingi iwezekanavyo kwa kuangalia mipangilio ya kila programu kwenye simu yako; vinginevyo, data ya eneo lako inaweza kuuzwa na programu zenye kutiliwa shaka kwa wakala wa data mwenye kutiliwa shaka zaidi. Ili kuhakikisha kuwa machapisho, picha na masasisho yako ya hali kwenye mitandao ya kijamii hayashiriki eneo lako katika wakati halisi, angalia mipangilio ya kila jukwaa na uzime huduma za eneo. Unaweza pia kuzingatia kusafisha metadata kwenye picha zote unazochapisha mtandaoni; metadata inaweza kujumuisha saa, tarehe na eneo la kuundwa kwa picha, ambazo wengine wanaweza kufikia. Unaweza kuangalia metadata ya picha kwa kutumia EXIF Data Viewer (inapatikana kama programu au kiendelezi cha kivinjari). Ili kusafisha metadata kutoka kwa picha, unaweza kutumia zana kama ImageOptim au unaweza kutumia kidokezo hiki: pakua programu ya ujumbe mfupi ya Signal, jitumie picha zako (ambayo husafisha kiotomatiki metadata yazo), kisha uhifadhi picha hizo kwenye simu yako.
Kuwa mwangalifu kuhusu programu na huduma za watu wengine. Unapoombwa kuunda jina la mtumiaji na nenosiri la programu au huduma mpya, je, umewahi kuchagua chaguo la “kuingia” kiotomatiki kupitia Google au Facebook? Kwa kufanya hivi, unaweza kuwa unaipa programu hii ya watu wengine au jukwaa mlango wa nyuma wa kufuatilia barua pepe yako au akaunti ya mitandao ya kijamii au kujaribu kupata ruhusa ya kutazama anwani zako, picha, eneo n.k. Kwa ujumla ni vyema kuepuka kuunda akaunti moja kwa moja kupitia Google au Facebook na ufungue akaunti mpya moja kwa moja kwa usaidizi wa kidhibiti nenosiri badala yake.
Kuwa mhariri wako wa maudhui ya kibinafsi. Zingatia lini na wapi unatoa taarifa za kibinafsi mtandaoni. Kumbuka kwamba unaposaini ombi la mtandaoni, mwenye tovuti unaweza kuchagua kuchapisha maelezo yako. Kagua maandishi yote katika tweets zako, jumbe za Facebook, machapisho ya Instagram, n.k. kabla ya kuchapisha. Je, kuna maelezo yoyote ya kibinafsi kuhusu eneo lako? Anwani yako ya mawasiliano? Wapendwa wako? Ikiwa unahisi hatari ya kushambuliwa mtandaoni, ni vyema kuhariri maandishi. Vidokezo vya Utaalamu: 1) Ili kuona kile kinachopatikana hadharani, hakikisha kuwa umeondoka kwenye akaunti yako; 2) ili kuona kile kinachoonekana kwa marafiki, muulize rafiki kuvuta akaunti yako na kuipiga skrini; na 3) ikiwa una wasiwasi kuhusu tweets za zamani kutumiwa dhidi yako, unaweza kuanzisha autodeleter ambayo itaondoa tweets za zamani.
Zingatia kutumia jina bandia. Kwa waandishi wengi na wanahabari, hili linaweza lisiwe chaguo – jina lako linaweza kuwa mkate na siagi yako, au unaweza kujivunia kuhusisha jina lako na maandishi yako yaliyochapishwa (kama unapaswa!). Lakini iwapo ni rahisi au una hamu ya kutumia jina bandia unapochapisha makala unayojua yanaweza kukumbwa na chuki ya mtandaoni—hasa kama wewe ni mwandishi unayeanza kazi yako au unatekeleza mradi usiohusiana na maisha yako ya kila siku ya kitaaluma— jina la uandishi linaweza kukuokoa kutokana na kulengwa na aina kali zaidi za unyanyasaji mtandaoni huku ukihakikisha kwamba umma unapata maandishi yako. Mwongozo huu wa Rasilimali za Jinsia na Teknolojia, mradi wa Tactical Technology Collective, unatoa mwongozo wa ziada kuhusu mada hii.
Kumbuka: Familia yako na marafiki wanaweza kuwa katika hatari ya kufanyiwa doksi pia. Iwapo unaamini uko katika hatari ya kuwa mlengwa wa kupigwa doksi, inaweza kusaidia kuwa na mazungumzo na wapendwa wako kuhusu matumizi yao ya intaneti na maelezo wanayofichua kuwahusu wao mtandaoni. Unaweza pia kutaka kuwauliza kwa heshima kuwa waangalifu kuhusu kile wanachochapisha kukuhusu na kama wanakutambulisha. Malengo ya hali ya juu ya utumiaji wa doksi yanaweza kuishia kuwafichua wanafamilia bila kukusudia, haswa ikiwa wao ni wandishi wanaoshughulikia maswala yenye utata
Mwongozo uliopo hapo juu umechukuliwa kutoka kwa makala ya Mbona unapaswa kujipiga doksi (kiduchu), iliyochapishwa kwenye Slate.com mnamo Februari 2020 na iliyotengenezwa kwa mashauriano na wataalamu wa usalama wa mtandao katika PEN America na Freedom of the Press Foundation.
Iwapo unahitaji usaidizi wa kutekeleza mwongozo wowote uliopo hapo juu au ungependa kutafakari kwa undani zaidi, angalia zana hizi za kupendeza, wasilianifu na zinazofaa mtumiaji: Security Planner kutoka kwa Ripoti za Watumiaji na Zana ya ulinzi ya wanahabari mtandaoni kutoka Global Cyber Alliance.
